Venulet Jan

dr hab. Joanna Pyłat

Jan Venulet (ps. “Wir”) – jako twórca „międzynarodowego programu monitorowania leków Światowej Organizacji Zdrowia”, żołnierz Armii Krajowej i społecznik, [w]: Ex Cathedra. Polscy profesorowie na wyższych uczelniach w Austrii, Niemczech i Szwajcarii, XXIII Międzynarodowe Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Referaty sympozjalne pod red. J. Gmitruka, Z. Judyckiego, T. Skoczka, Warszawa-Wiedeń 2022, s. 176-191.

Prezentując sylwetkę profesora Jana Venuleta już na wstępie podkreślić należy, że ten (urodzony 27 maja 1921 roku w Łodzi i wywodzący się z rodziny ewangelickiej) człowiek, syn Franciszka i Jadwigi z domu Heuss¹ – reprezentujący „pokolenie Kolumbów”, były żołnierz Armii Krajowej, szanowany lekarz i farmakolog, nauczyciel akademicki, publicysta i społecznik, odegrał istotną rolę zarówno w rozwoju światowej farmakologii, jak i w działalności, i historii Polonii w Szwajcarii.

Jako nastoletni chłopak Jan Venulet uczył się w Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Reja w Warszawie; egzaminy maturalne zdał jednak w innej placówce – w słynnym warszawskim Liceum im. Stefana Batorego². Jak sam wspominał, dwudziestolecie międzywojenne, w którym się urodził i wychowywał, „mimo różnic politycznych było szkołą patriotycznego myślenia o Polsce”³. „Szkołą”, w której niezwykle istotną rolę odegrała także jego rodzina i panujące w niej zasady tolerancji , które bez wątpienia wpłynęły zarówno na jego poglądy, postawę, jak i przyszłe wybory życiowe⁴.

W czasie II wojny światowej – kontynuując rodzinną tradycję (jego ojciec Franciszek Venulet był znanym lekarzem i profesorem Uniwersytetu Warszawskiego⁵) – podjął naukę w

tajnej (dwuletniej), warszawskiej Prywatnej Szkole Zawodowej dla Kształcenia Pomocniczego Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego⁶ (Private Fachschule fur Sanitäres Hilfspersonal). Tj. w placówce, która zorganizowana została w porozumieniu z Tajnym Uniwersytetem Warszawskim i która (pod pretekstem nauki zawodu) prowadziła w rzeczywistości zajęcia na poziomie uniwersyteckim, w oparciu o przedwojenny program studiów medycznych, jako część Tajnego Wydziału Lekarskiego⁷, na którym wykładał m. in. i jego ojciec – Franciszek⁸.

Jak wspominał jeden z słuchaczy tej szkoły, młodszy kolega Jana Venuleta – żołnierz Armii Krajowej (AK) Andrzej Danysz (ps. „filozof”) nauka w tej placówce ułatwiała jej słuchaczom (m. in.) uzyskanie dokumentów umożliwiających w miarę swobodne poruszanie się po okupowanej przez Niemców Warszawie⁹. Zaangażowany w działalność konspiracyjną Jan Venulet (pseudonim „Wir”) korzystał zapewne z tej możliwości m. in. jako żołnierz Związku Walki Zbrojnej (od 14 lutego 1942 roku Armii Krajowej) – należał do IV Obwodu

„Grzymała” (Ochota) Warszawskiego Okręgu AK – Referat Informacyjny¹⁰.

W trakcie swojej konspiracyjnej działalności poznał m. in. Irenę Kempównę (po mężu Zabiełło – słynną szybowniczkę i rekordzistkę świata), która – podobnie jak i on sam – była żołnierzem AK (KEDYW). W przyszłości Irena znalazła się w gronie najbliższych, szwajcarskich znajomych Jana Venuleta, który w wspomnieniach dotyczących jej osoby napisał: „Moja przyjaźń z Ireną rozpoczęła się już w czasie okupacji, ale dopiero wiele lat po wojnie, gdy spotkaliśmy się powtórnie odkryliśmy, że biuro Agfy, tak jej jak i mnie służyło do przechowywania materiałów konspiracyjnych”¹¹.

Jako żołnierz AK brał m. in. udział w Powstaniu Warszawskim 1944 roku (brak jednak szczegółowych informacji na temat jego przydziału)¹². Tuż przed wybuchem powstania ożenił się też z łączniczką AK Ireną Korsak-Filowicz (z związku tego zrodził się jego syn Andrzej)¹³. Cytowany już wcześniej Andrzej Danysz wspominał, że po upadku Powstania Warszawskiego, kiedy ukrywał się w Piastowie, Venulet pomógł mu załatwić nową kenkartę (tj. dokument tożsamości wydawany przez niemieckie władze)¹⁴, która zastąpiła tę którą stracił w powstaniu.

Odnosząc się do wspomnianych wydarzeń w jednej ze swoich wypowiedzi przyszły farmakolog napisał: „Polskie Państwo Podziemne, postawa społeczna w czasie wojny,

dowody bezinteresowności akceptujące ofiarę z własnego życia, to wszystko wynikało z jakiejś idei, troski o wspólne dobro i myślenia obywatelskiego”¹⁵.

Po zakończeniu działań wojennych, w przeciwieństwie do osób, które zdecydowały się na opuszczenie zniewolonej Polski, bądź do niej nie powróciły, pozostał w kraju.

Aczkolwiek wyjazd tych, „którzy (…) widzieli co się dzieje, mieli oczy otwarte i wyciągali wnioski”¹⁶ rozumiał. Co więcej, nie zgadzał się z oceną takiego postępowania wydaną przez Czesława Miłosza, który stwierdził, że „(…) w 1945 roku nie było żadnych danych, które by mogły uzasadnić emigrację jako akt polityczny, chyba, że ktoś nie chciał rozmawiać trzeźwo”¹⁷. W nawiązaniu do tego zdania Venulet wyraził „głęboką nadzieję”, że Miłosz

„żartował” i podkreślił, że zrozumiałby autora tych słów wyłącznie wtedy, gdyby ten „miał na myśli względy uczuciowe, które wielu nie pozwalały w 1945 roku … na pozostanie na zachodzie”, jednakże zaprzeczanie „istnienia względów politycznych uzasadniających taki krok (…) po Katyniu, doświadczeniach Powstania Warszawskiego, po tym co działo się w

Polsce i wokół spraw polskich w roku 1944 (…), które dla wielu ludzi, (…), były dostatecznym uzasadnieniem emigracji jako aktu politycznego”, wydawało mu się dziwne¹⁸.

W kraju (w latach 1945-1947) kontynuował studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie¹⁹. Tutaj także uzyskał (w 1947 roku) dyplom lekarza medycyny, a jakiś czas później (tj. w 1948 roku) również doktorat z medycyny²⁰. W 1953 roku uzyskał też specjalizację z chemii klinicznej, a w 1959 roku otrzymał (w Akademii Medycznej w Warszawie) stopień doktora habilitowanego.

W tym czasie (tj. w latach 1946-1949) pracował jako młodszy, a następnie jako starszy asystent w Zakładzie Farmakologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1949 do 1952 roku natomiast pełnił funkcję zastępcy profesora farmakologii i farmakodynamiki na Wydziale Lekarskim i Farmaceutycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W tym samym czasie (tj. w latach 1949 – 1951) pracował na stanowisku kierownika Pracowni Farmakologicznej Instytutu Gruźlicy w Warszawie²¹.

Stwierdzić należy, że jego kariera naukowa rozwijała się dobrze, ponieważ jako młody lekarz i badacz uczestniczył w licznych wyjazdach i stażach zagranicznych. W 1950 roku odbył czteromiesięczny staż w Zakładzie Farmakologii Uniwersytetu w Budapeszcie. W 1956 roku w celach naukowych przebywał (przez dwa miesiące) w Szwajcarii, a w 1957 roku (w ramach czteromiesięcznego stypendium naukowego) prowadził badania w Szkole Medycznej (School of Medcine) Uniwersytetu Londyńskiego. Co więcej, od 1953 do 1975 roku pełnił też funkcję kierownika Zakładu Farmakologii Instytutu Leków w Warszawie (zaangażowany był w tym czasie, tj. w latach 1955-1956, „w podyplomowe szkolenie lekarzy i farmaceutów”, kształcących się w Studium Szkolenia Podyplomowego)²².

Z początkiem lat 60-tych XX wieku, kiedy był już znanym i cenionym pracownikiem naukowym, nawiązał też współpracę z uniwersytetami zagranicznymi. I tak, w latach 1962- 1964 pełnił funkcję profesora farmakologii Uniwersytetu w Damaszku²³, a przez rok (od 1966

do 1967 roku) także profesora farmakologii Uniwersytetu w Rabacie – w Maroko. Zdaniem niektórych badaczy przyczynił się tym samym „do rozwoju marokańskiej farmacji”²⁴.

Z czasem, tj. w 1967 roku, został również profesorem i doradcą do spraw usprawnienia szkolenia medycznego Siriraj Medical University w Bangkoku, w Tajlandii. Podczas pobytu w tym kraju Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaproponowała mu by w współpracy z nią zaangażował się w opracowanie programu monitoringu leków. Prof. Venulet propozycję przyjął i od 1968 roku (jako „senior project oficer”) odpowiedzialny był za przygotowanie, „rozwój i wszystkie aspekty tego projektu” – pełniąc funkcję kierownika Centrum Badań Międzynarodowego Monitoringu Niepożądanych Reakcji Polekowych Światowej Organizacji Zdrowia (Research Centre for International Monitoring of Adverse Reactions to Drugs WHO)²⁵.

Początkowo, tj. w latach 1968-1970, projekt ten (tj. badania fazy pilotażowej) prowadzony był w Alexandrii, w USA – w stanie Virginia²⁶. W tym czasie prof. Venulet skompletował dwunasto-osobowy zespół badawczy, złożony z naukowców (specjalizujących się w farmakologii eksperymentalnej) pochodzących z 10 państw – „niewiele [wówczas] wiedzących o zastosowaniu komputerów, planujących i rozwijających, prawie od podstaw, terminologię powikłań polekowych i słownik leków”²⁷, którzy prowadzili m. in.

„retrospektywne” analizy zgłoszonych przez dane ośrodki medyczne meldunków/„sygnałów” (często niepełnych i „słabo udokumentowanych”) informujących o niepożądanych reakcjach (w tym również zgonach), które wynikały z zażycia danego leku. Następnie, w oparciu o przeprowadzone badania (analizy) przygotowywano komentarze („Drug Comments”), zestawienia i raporty²⁸.

W 1970 roku – w związku z tym, że projekt ten został pozytywnie oceniony przez Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia i stał się jednym z ważnych zdań (programów) WHO, podjęto decyzję aby dalsze badania w tym zakresie kontynuowane były

w Szwajcarii²⁹. Tym samym prof. Venulet – „odpowiedzialny za całokształt” tego projektu przeniósł się do Genewy, gdzie kontynuował badania w latach 1970 – 1975³⁰.

Wyniki tych badań opublikował m. in. w 1974 r., w artykule „From experimental to social pharmacology – Natural history of pharmacology”³¹, „w którym dwa słowa

<<epidemiologiczna farmakologia (farmakoepidemiologia)>>zostały po raz pierwszy użyte razem”³² (jego kolejne artykuły na ten temat ukazały się w 1978 i 1999 roku). Zdefiniował on także tę nową gałąź nauki jako dziedzinę „zajmującą się wpływem substancji czynnych biologicznie na populacje pozostające w kontakcie z takimi substancjami, bez względu na przyczyny takich kontaktów – terapeutyczne lub przypadkowe, doświadczalne lub wynikające z lekozależności”³³.

W tym miejscu warto wspomnieć również o tym, że w trakcie współpracy z WHO, przygotowywał on także pierwsze „pionierskie” analizy kosztów niepożądanych reakcji polekowych³⁴.

W latach 1975-1976 (po tym jak władze PRL „nie wyraziły zgody” na jego dalszą współpracę z Światową Organizacją Zdrowia³⁵) prowadził też przez kilka miesięcy (jako visiting profesor) zajęcia z farmakologii klinicznej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Genewskiego³⁶. Szybko (tj. jeszcze w 1976 roku) otrzymał jednak otrzymał propozycję objęcia funkcji kierownika intensywnego monitorowania działań ubocznych leków w Ciba- Geigy, w Bazylei. W miejscu tym pracował przez kolejne 10 lat, tj. do 1986 roku³⁷.

Mało znanym faktem z życia Jana Venuleta jest to, że w 1978 roku został On także profesorem farmakologii Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO) w Londynie³⁸. Co więcej, funkcję tę sprawował dożywotnio (tj. do momentu swojej śmierci w 2011 roku).

I tak, już jesienią 1978 roku uczestniczył on zarówno w (zorganizowanej 14 października w Instytucie i Muzeum gen. W. Sikorskiego w Londynie) uroczystej inauguracji roku akademickiego PUNO³⁹. A także (dzień później), wraz z innymi profesorami polskiego pochodzenia zamieszkałymi w Szwajcarii, tj. prof. Tadeuszem Zawadzkim i prof. Andrzejem Żaki – wybitnym archeologiem, w semestralnym sympozjum naukowym PUNO. Podczas którego wygłosił referat „Problematyka działań ubocznych leków”⁴⁰. Po zakończeniu obrad (w tym samym dniu) uczestniczył także, wraz z rektorem PUNO prof. dr hab. Tadeuszem Sulimirskim i innymi profesorami i docentami spoza Wielkiej Brytanii, w spotkaniu

„walnego zebrania organizacyjnego Towarzystwa Przyjaciół Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, zwołanego przez sympatyków [tego] Uniwersytetu”⁴¹; działalność którego wspierał później przez kilkanaście lat.

Pełniąc funkcję profesora PUNO Jan Venulet zaangażował się przede wszystkim w prace Komisji Przyrodniczo- Matematycznej⁴², która w latach 1981-1985 (z powodu napływu innych wybitnych pracowników naukowych z kraju i wyjątkowo dużej liczby studentów, którzy podjęli decyzję o opuszczeniu kraju po wprowadzeniu Stanu Wojennego) prowadziła niezwykle aktywną działalność badawczo-naukową. W tym czasie prof. Venulet, jako profesor zamiejscowy PUNO, prowadził na tej uczeni zajęcia z chemii i farmakologii⁴³. Co więcej, otoczył on również opieką naukową studentki: Elżbietę Monikę Skibę, Elżbietę Kondracką i Krystynę Kowal. Osoby te przygotowały i obroniły pod jego kierunkiem swoje prace dyplomowe, na podstawie których uzyskały stopnie magistra nadane przez ten uniwersytet⁴⁴ (Elżbieta Monika Skiba obroniła się w 1982 roku, Elżbieta Kondracka w 1983 r., a Krystyna Kowal w 1984 roku⁴⁵).

Dla małego PUNO obecność i działalność profesora Jana Venuleta, który pełnił obowiązki promotora wymienionych, stanowiła powód do dumy. Z tego też m. in. względu nazwisko profesora wymieniano często w artykułach prasowych informujących o osiągnięciach PUNO, a także w sprawozdaniach i informatorach tej uczelni⁴⁶.

W 1986 roku, po przejściu na emeryturę, prof. Venulet zaangażował się w działalność Rady Międzynarodowych Organizacji Medycznych i Przemysłu Farmaceutycznego (CIOMS), z siedzibą w Genewie, w której (do 2000 roku) sprawował funkcję starszego doradcy ds. bezpieczeństwa leków. Rok później, tj. w 1987 roku, został również członkiem komitetu redakcyjnego naukowego periodyku „Farmakoekonomika”⁴⁷.

Podsumowując działalność naukową profesora Venuleta przypomnieć należy, że (poza kwestią działań ubocznych leków, opracowywaniem i wprowadzaniem pierwszych metod standaryzacji w badaniach w tym zakresie i monitoringiem leków) w swoich badaniach skupiał się również na problematyce: chemioterapii gruźlicy i farmakologii pirogenów⁴⁸.

Wnioski ze swoich (wszelkich, wieloletnich i szerokich) badań opublikował w ponad 250 publikacjach naukowych i popularno-naukowych (tj. w książkach, artykułach i raportach).

Warte zauważenia jest też to, że do historii przeszedł nie tylko jako autor licznych artykułów naukowych⁴⁹, publikacji specjalistycznych i popularno-naukowych, np. prac: Współczesne problemy farmakoterapii (Warszawa 1956), Choroby, leki, ludzie (Warszawa, 1960 ), czy pierwszej polskiej książki na temat niepożądanych skutków zażywania leków (Powikłania w leczeniu farmakologicznym, Warszawa 1964), ale także jako publicysta. Jego teksty (głównie refleksje, wspomnienia, rozważania etyczne i filozoficzne) ukazywały się m. in. w wydawanej w Szwajcarii „Naszej Gazetce”, a niekiedy także (aczkolwiek sporadycznie i przede wszystkim w formie listów do redakcji) w paryskiej „Kulturze”.

Jan Venulet był również członkiem wielu towarzystw naukowych, np. przez 8 lat (od 1952 do 1960 roku) zasiadał w zarządzie Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego. W 1961 r. został doradcą naukowym Komisji Farmakopei Polskiej, a w latach 1961-1965 (a także od 1972 do 1974 roku) związany był z Komitetem Nauk Fizjologicznych Polskiej Akademii Nauk. Był też współzałożycielem i członkiem Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego

(1966-2011), Komitetu Wydawniczego „Acta Medica Polona” (1986-2000), Senatu Międzynarodowego Towarzystwa Farmakologii Klinicznej (1981-2000), The New York Academii of Sciences (1987-2011), jak również członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1999-2011)⁵⁰ i (od 1984 roku) członkiem Komitetu Wydawniczego „International Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics”. Co ciekawe, w 1991 roku został także członkiem Komitetu Honorowego Redakcji Słownika Biograficznego Polonii Świata w Paryżu.

Jak już wcześniej wspomniano, był on również społecznikiem, m.in. współzałożycielem charytatywnej organizacji „Pro Polonia”, która przez jakiś czas pomagała rodakom w kraju (w tym, m. in. działaczom „Solidarności”). Od 1987 do 2000 roku pełnił tez funkcję prezesa Stowarzyszenia Polskiego w Genewie, a w latach późniejszych (aż do momentu śmierci) funkcję honorowego prezesa tej organizacji.

Wszechstronna działalność prof. Venuleta została dostrzeżona i uhonorowana. I tak, w 1982 roku otrzymał on zarówno Krzyż Armii Krajowej⁵¹, jak i nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Yorku, którą przyznano mu za szczególny wkład w międzynarodowe badania naukowe nad bezpieczeństwem leków⁵². Kilka lat wcześniej (w 1975 roku) odebrał też złoty medal Niemieckiej Izby Lekarskiej (za szczególny wkład w bezpieczeństwo leków)⁵³, a w 1997 roku Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Poza tym, jako jeden z dwudziestu najwybitniejszych lekarzy polskiego pochodzenia zamieszkałych za granicą, otrzymał również złoty medal „Medicus Magnus” – im. Alberta Schweitzera Światowej Akademii Medycyny (World Academy of Medeine)⁵⁴ , a także (w 2004 roku) dyplom Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego z wyrazami wdzięczności dla żołnierza Powstańczych Służb Sanitarnych⁵⁵. W listopadzie 2009 r. uhonorowany również został Medal Polskiej Akademii Nauk⁵⁶.

Kończąc, dodać należy, że w pamięci zapisał się nie on tylko jako „naukowiec z wizją” i świetny nauczyciel (okazujący „wiele empatii młodszym kolegom”⁵⁷), ale także jako człowiek skromny⁵⁸ i otwarty – opowiadający się za współpracą chrześcijan i Żydów. W tym miejscu warto wspomnieć, że był on m. in. dobrym znajomym – działającej w środowisku Polonii Szwajcarskiej – siostry Dominiki Zaleskiej z zgromadzenia Sióstr Notre Dame de Sion (uhonorowanej w 1995 roku przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów mianem „człowieka pojednania”⁵⁹). Jak sam wspominał przyjaźń ta miała ważny wpływ na działalność Stowarzyszenia Polskiego w Genewie, którym przez wiele lat kierował, ponieważ kontakty z siostrą ułatwiały działaczom tego Stowarzyszenia organizowanie spotkań z przedstawicielami różnych wyznań – m. in. Kościoła Katolickiego, np. abp. Henrykiem Muszyńskim, ks. prof.

Józefem Tischnerem, ks. Stanisławem Musiałem, itd. Przyczyniły się one także do zorganizowania w 1993 roku – na Uniwersytecie we Fryburgu, sesji naukowej „Żydzi w Polsce wczoraj i dziś” (“Les juifs en Pologne hier et aujourd’hui”)⁶⁰.

Podobnie jak jego ojciec – Franciszek, zwracał on również uwagę na problematykę etyki w nauce. Co znalazło swoje odzwierciedlenie zarówno w sporządzanych przez niego raportach naukowych, jak i w stwierdzeniu, że kwestia oceny tego czy dany lek przyczynia się do wystąpienia niepożądanych reakcji (powikłań) stanowi „najbardziej kontrowersyjną sprawę w rozważaniach nad bezpieczeństwem leków” ⁶¹. Z tego też powodu, jak często podkreślał, badania dotyczące bezpieczeństwa leków powinny być prowadzone niezwykle rzetelnie i dokładne. Co więcej, przed zastosowaniem danego leku należy zawsze zwrócić uwagę „na kwestię balansu korzyści i szkodliwości” ich zastosowania. Z tego też m. in. powodu należy także zwrócić większą uwagę na monitoring „leków w krajach rozwijających się – przede wszystkim w związku z patologiami w tych krajach”⁶².

Codzienne życie w zniewolonej Polsce – tj. w PRL, w której przez jakiś czas przyszło mu żyć, oceniał krytycznie. Jak twierdził mono- partyjna władza PZPR „(…)przez swój cynizm i zakłamanie, przez pięćdziesiąt lat umiejętnego prania mózgu zostawiła w spadku

takie szkody moralne, że ich odrabianie zajmie jeszcze wiele czasu”⁶³. Z tego też (jak i z wielu innych) powodów, o których wspominał (m. in.) na łamach swoich refleksji i listów⁶⁴, był on zwolennikiem wprowadzenia we wszystkich szkołach zajęć z etyki. Fakt ten przypominany jest często przez dyrekcję Zespołu Szkół Prywatnych w Nowym Targu – szkoły, nad którą objął on (w 2008 roku) swój patronat⁶⁵.

Na stronie internetowej tej placówki wyeksponowano również przypisywane mu stwierdzenie: „Jeśli ktoś wierzy i żyje według dekalogu, to choć – często jest niewierzący można być o niego spokojnym. Ale wszystkich pozostałych nie można pozostawić w <<próżni etycznej>>”⁶⁶.

Profesor Venulet zmarł 21 sierpnia 2011 roku. Został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie przy ulicy Młynarskiej⁶⁷.

PRZYPISY

1 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Polski Uniwersytet na Obczyźnie w Londynie. Słownik Biograficzny Pracowników Naukowych, Londyn 2008, s. 98.

2 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011), [w]: Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, nr 74, 2011,

1. 59; O wspólnej nauce z Janem Venulet w gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie wspominał Lucjan Wolanowski (przyjaciel Venuleta z czasów szkolnych)– autor książki „Upał i gorączka” (1970).

3 J. Venulet, Odpowiedz „Kulturze”, [w]: „Nasza Gazetka”, nr 7/1999; Jan Venulet zakładał, że opublikowany w „Naszej Gazetce” tekst ukaże się de facto w paryskiej „Kulturze” – jako jego odpowiedź na opublikowany w tym piśmie (w numerze 3/618/1999) artykuł A. K. Wróblewskiego – „Ręka miljonopalca”. W związku z tym jednak, że redakcja „Kultury” nie opublikowała tej wypowiedzi, jego polemika zamieszczona została w (wydawanym w Szwajcarii) polonijnym czasopiśmie „Nasza Gazetka”.

4 J. Venulet, Refleksje z perspektywy lat, [w]: „Kultura”, nr 1/580-2/581, Paryż 1996, s. 113; tu cytat:

„ (…) podłożem mojej odporności na marksizm, mimo przedwojennego socjalizowania, był dom rodzinny. Mój ojciec, profesor Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego był człowiekiem nadzwyczaj światłym, tolerancyjnym i o postępowych przekonaniach. Patriota i zwolennik Piłsudskiego. Występował przeciwko ekscesom antyżydowskim na uniwersytecie, przeciwstawiał się gettu ławkowemu w swojej sali wykładowej, za co dostał zgniłymi jajkami”.

5 Franciszek Venulet (1879-1967) był lekarzem patologiem i fizjopatologiem, nauczycielem akademickim, profesorem uniwersytetów w: Moskwie, Warszawie i w Łodzi. Więcej na ten temat: Encyklopedia medyków

Powstania Warszawskiego, https://lekarzepowstania.pl/tajne-studia-medyczne/wykladowcy/profesor-franciszek- venulet/ ; data dostępu: 20 marca 2022; także: J. W. Guzek, Profesor Franciszek Venulet (1878-1967) w 15 rocznicę śmierci, [w]: „Archiwum Historii Medycyny”, 1982, t. 45, z. 1-4, s. 27-39.

6 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011),…, op. cit., s. 59.

7 Prywatna Szkoła Zawodowa dla Kształcenia Pomocniczego Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego – zwana „Szkołą Zaorskiego”, uruchomiona została 13 marca 1941 roku za zgodą Wydziału Zdrowia m. st.

Warszawy i w porozumieniu z (prowadzącym tajne nauczanie) Uniwersytetem Warszawskim (UW). W szkole, która była ważnym ogniwem Tajnego Wydziału Lekarskiego UW – „działającego w oparciu o sieć uniwersyteckich klinki i szkolnictwo zawodowe, dopuszczone przez okupanta do prowadzenia jawnej działalności czyli tzw. Szkołę Zaorskiego” (cyt. za: P. Majewski, s. 476), zajęcia prowadzili przedwojenni pracownicy naukowi Wydziału Lekarskiego UW i Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Za: P. Majewski, Uniwersytet czasu wojny, [w]: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1945, red. nauk. P. Majewski, Seria: Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816 -2016, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 478; także: M. Franz, T. Janicki, A. Magowska, Uniwersytet w czasie wojny 1939-1945, Wydawnictwo naukowe UAM, Seria: Uniwersytet Poznański 1919-2019, Poznań 2019, s. 65, 68, 101; też: E. Szantiłło, Tajna działalność Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1939-1945, [w]: Z dziejów Uniwersytetu Warszawskiego. Zeszyt tematyczny pod red. nauk. J. Kamińskiej, „Kwartalnik Pedagogiczny”, Rok LXII: 2017, nr 3 (245), s. 151-153.

8 M. Franz, T. Janicki, A. Magowska, Uniwersytet w czasie…, s. 75, 95; także: E. Szantiłło, Tajna działalność Wydziału…, s. 155.

9 https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/andrzej-danysz,211.html; data dostępu 4 kwietnia 2022 r.; Dodać należy, że nauka w tej placówce chroniła także młodzież „przed wywozem na roboty, ponieważ kształciła

<<personel pomocniczy>>niezbędny na miejscu”. Cyt. za: P. Majewski, Uniwersytet czasu wojny,…, s. 479.

10 https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/jan-venulet,47111.html; data dostępu 15 marca 2022.

11 J. Venulet, Z żałobnej karty. Śp. Irena Kempówna-Zabiełło (1920-2002), [w]: „Nasza Gazetka”, nr 4/2002.

12 1944.pl/powstańcze-biogramy/jan-venulet.47111.html ; data dostępu 15 marca 2022.

13 Z tego związku zrodził się jego syn Andrzej Venulet, także lekarz – psychiatra. Jego drugą żoną została (zmarła w 2020 roku) Barbara Wyszkowska, z którą miał córkę Monikę. A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011),

61. 61.

14 https://www.1944.pl/archiwum-historii…, op. cit.; data dostępu 4 kwietnia 2022 r.

15 J. Venulet, Odpowiedz „Kulturze”, w: „Nasza Gazetka”, nr 7/1999.

16 J. Venulet, Refleksje z perspektywy lat, [w]: „Kultura”, nr 1/580-2/581, Paryż 1996, s. 112.

17 Cz. Miłosz, Ksawery, Jane i inni, [w]: „Kultura”, nr 7/502-8/503, Paryż 1989, s. 21

18 J. Venulet, List do redakcji „Kultury”, Thonex, 21 sierpnia 1989, [w]: „Kultura”, 11/506, Paryż 1989, s. 158- 159.

19 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011), …, op. cit., s. 59; U. Perkowska, Studenci Uniwersytetu

Jagiellońskiego w latach 1945-1948/49, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 117.

20 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011),…, op. cit., s. 59.

21 K. Dopierała, Venulet Jan, [w]: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, praca pod red. K. Dopierały, Tom 5, S-Ż, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń 2005, s. 205; A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011),…, op. cit., 59.

22 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011),…, op. cit., 60.

23 J. K. Pyłat, PUNO polski Uniwersytet na Obczyźnie, Londyn-Pułtusk 2010, s. 78.

24 K. Adamkowski, Marokańska farmacja, w: „Aptekarz Poleski”. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, nr 92 (70e), kwiecień 2014, s. 35.

25 E.R., Twórca programu Światowej Organizacji Zdrowia, [w]: „Puls”. Miesięcznik Okręgowej Izby Lekarskiej

w Warszawie, nr 2004-01, styczeń 2004, http://www.oil.org.pl/xml/oil/oil68/gazeta/numery/n2004/n200401; data dostępu: 26 marca 2022; na ten temat także: Profile of Jan Venulet, „Uppsala Reports”, April 2003, s. 14- 15; Jan Venulet 1921-2011. Obituary, [w]: „Uppsala Reports”, UR55, październik 2011, s. 11;

26 Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…op. cit., , s. 11; także: Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Lekarze polskiego pochodzenia w świecie, Redakcja Informatorów Biograficznych, Kielce 2020, s. 107.

27 Twórca programu Światowej..., op. cit.; Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…op. cit., , s. 11.

28 Ibidem.

29 Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11.

30 Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11; także: J. Venulet, M. Helling-Borda, WHO’s International drug monitoring the formative years, 1968-1975: preparatory, pilot and early operational phases, [w]: „Drug Safty”, vol. 33, no 7, July 2010; Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Lekarze polskiego pochodzenia…, op. cit., s.

107.

31 J. Venulet, „From experimental to social pharmacology – Natural history of pharmacology”, [w]: International Journal of Clinical Pharmacology 1974; 10, s. 203-205; Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11.

32 Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11.

33 Twórca programu…, op. cit.

34 WHO Chronicle, 1975; Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11.

35 Jan Venulet 1921-2011. Obituary,…, op. cit., s. 11.

36 Ibidem.

37 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011), …, s. 60.

38 J. K. Pyłat, PUNO Polski Uniwersytet…, op. cit., s. 70.

39 B. J. Jabłoński, Polski Uniwersytet na Obczyźnie, [w]: „Tydzień Polski”, Londyn, 2 grudnia 1978;

40 Archiwum PUNO, Teczka TP PUNO w Szwajcarii, Korespondencja za lata 1977-1980, Komunikaty na Sympozjum zgłoszone z Danii i Szwajcarii; Na ten temat także w: J. K. Pyłat, PUNO Polski…, op. cit., s. 70; Archiwum PUNO, A. Moskalowa, Sympozjum 15-go października 1978, Krótki protokół, s. 1; B. J. Jabłonski, Polski Uniwersytet na…, op. cit.

41 B. J. Jabłoński, Polski Uniwersytet na…, op. cit.

42 J. K. Pyłat, PUNO Polski…, op. cit., s. 77.

43 Informator Uniwersytecki PUNO, Londyn 1983/1984, s. 18.

44 J. K. Pyłat, PUNO Polski…, op. cit., s. 126; także: Archiwum PUNO, Tekst przemówienia inauguracyjnego Rektora PUNO, wygłoszonego podczas uroczystości rozpoczęcia nowego roku akademickiego 1983/1984, s. 3; także: J. Gawenda, Polski Uniwersytet na Obczyźnie, [w]: „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, nr 85/1984, s. 2.

45 Elżbieta Monika Skiba (córka prof. PUNO Władysława Skiby – dziekana Komisji Wydziałowej Przyrodniczo- Matematycznej) uzyskała tytuł magistra nauk przyrodniczo-matematycznych w 1982 roku (obroniła pracę na temat: Investigation into the Cellular Mechanism of Secretions from the Murine Pars Intermedia), Elżbieta Kondracka została magistrem farmakologii w 1983 roku (temat pracy: Analityczne metody oznaczania trwałości laktobionianu erytromycyny w płynach infuzyjnych), natomiast Krystyna Kowal w 1984 roku – otrzymała tytuł

magistra botaniki za pracę: Wstępne badania chemiczne liści Pyracantha Coccinea Roem. Źródło: „Informator Uniwersytecki”, Londyn 1983/1984, s. 27; także: J. K. Pyłat, PUNO Polski Uniwersytet…, s. 250.

46 „Informator Uniwersytecki”, PUNO, Londyn 1983/1984, s. 27.

47 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011), …, s. 61.

48 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Lekarze polskiego pochodzenia…, op. cit., s. 107.

49 Nowe poglądy na działanie leków, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1956, Seria: Biblioteczka Farmaceuty, nr 7; i wiele innych.

50 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Lekarze polskiego pochodzenia…, op. cit., s. 107.

51 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Polski Uniwersytet na…, s. 99.

52 W ramach 19 edycji Nagrody Jurzykowskiego wyróżniono wówczas 10 osób, w tym ośmiu intelektualistów (pisarzy i artystów) i dwóch naukowców. „Mała Polska. Dodatek niezależny”, rok I, nr 1, 2 lutego 1983 r., Kraków; także: Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Polski Uniwersytet na…, s. 99.

53 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Lekarze polskiego…, op. cit., s. 107.

54 „Gazeta lekarska”, nr 7-8 (174-175), lipiec-sierpień 2005, s. 13; także: Z. A. Judycki, Venulet Jan, w: Polski Uniwersytet na…, s. 99.

55 A. Hulanicki, Jan Venulet (1921-2011), …, s. 60.

56 Medal PAN dla prof. Venuleta, [w]: „Kronika akademicka”, FA01/2010, wersja elektroniczna: https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2010/01/kronika-akademicka-fa-012010/; data dostępu 12 kwietnia 2022.

57 Jan Venulet 1921-2011. Obituary…, op. cit., s. 11.

58 Ibidem.

59 J. Venulet, Śp. Siostra Dominika Zaleska (1918-2002), [w]: „Nasza Gazetka”, nr 4/2002; także: J. Venulet,

Wspomnienie o siostrze Dominice Zaleskiej (1918-2002), prchiz.pl/dominika-zaleska

60 Ibidem.

61 Jan Venulet 1921-2011. Obituary…, op. cit., s. 11; Przytoczony w tym dokumencie cytat zaczerpnięty został z: Uppsala Reports in 2003 (UR22); Cytat ten wykorzystano także w artykule: Twórca programu Światowej…, op. cit.

62 Twórca programu Światowej…; op. cit.; Profile of Jan Venulet, Uppsala Reports, April 2003, s. 14-15.

63 J. Venulet, Odpowiedz „Kulturze”, …, op. cit.

64 J. Venulet, Garść wspomnień i kilka refleksji, Genewa-Otwock, 2004.

65 Wybitny farmaceuta-patronem szkoły, https://www.nowytarg.pl/news.php?cod=2422; data dostępu: 26 marca 2022.

66 Patron szkoły- prof. Dr hab. Jan Venulet, [na]: https://www.nowytarg.edu.pl/nasz-patron; data dostępu: 13 kwietnia 2022.

67 Z. A. Judycki, Venulet Jan, [w]: Polski Uniwersytet na…, s. 98.