Anna Kokot-Nowak
Sprawozdanie z realizacji zadania „Spotkanie przy portrecie”, zrealizowanego przez Światową Radę Badań nad Polonią (ŚRBnP) w ramach obchodów Polish Heritage Days, w Londynie, w dniach 20-21.05. 2023.
Dwudniowe wydarzenie „Spotkanie przy portrecie”, zorganizowane przez Światową Radę Badań nad Polonią (ŚRBnP), w ramach Polish Heritage Days, w Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym (20.05) i Ognisku Polskim (21.05) cieszyło się dużym zainteresowaniem Polaków i Brytyjczyków.
W pierwszym dniu „Spotkania przy portrecie”, zorganizowanym 20 maja w POSK, wiceprezes ŚRBnP prof. dr hab. Joanna Pyłat (która w imieniu Światowej Rady Badań nad Polonią zainicjowała wydarzenie) wygłosiła wykład Enigma i polscy łamacze kodów – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Krótka opowieść o życiu i dokonaniach polskich kryptologów. Podczas swojego wystąpienia prof. Pyłat przytoczyła informacje dotyczące Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, którzy po ukończeniu studiów matematycznych na Uniwersytecie Poznańskim podjęli pracę w wojskowym Biurze Szyfrów.
Przed zgromadzoną w POSK-u publicznością wystąpiła także Elżbieta Grabska-Moyle (z ZDP PUNO), która przedstawiła wyniki konkursu na najciekawszy scenariusz lekcji Polscy kryptolodzy, którzy przyczynili się do złamania szyfru Enigmy. Kolejnym punktem spotkania była prezentacja sylwetek artystów malarzy, których portrety uświetniły całość wydarzenia. Postać artysty malarza Tadeusza Kurka – autora ponad dwóch tysięcy portretów znanych przedstawicieli wychodźstwa niepodległościowego i Polonii (członka ŚRBnP), który na swoich płótnach uwiecznił postacie najznamienitszych Polaków żyjących poza krajem, przedstawiła zebranym prof. Joanna Pyłat. Uczestniczący tego dnia w tym niezwykłym wydarzeniu goście mieli niepowtarzalną okazję zapoznać się z częścią najważniejszych i najbardziej wartościowych prac tego artysty, w tym m. in. z portretami wybitnych polskich kryptologów: M. Rejewskiego, H. Zygalskiego, J. Różyckiego, a także portretami Ignacego Jana Paderewskiego, Tadeusza Kościuszki i wielu innych osób.
Z kolei poznańska dziennikarka i pisarka Anna Kokot-Nowak, przedstawiła biogram malarki Rozalii Nowak, która oprócz ponad stu wystaw indywidualnych i zbiorowych, publikuje też w polonijnej prasie swoje wiersze i współpracuje (od 2000 r.) z Instytutem Badań Biograficznych (założonym przez zmarłego w tym roku prof. PUNO Zbigniewa Judyckiego). Obie prezentacje zakończyła dyskusja panelowa na temat „Znaczenia malarstwa w promowaniu wizerunku Polski i Polaków w świecie”, prowadzona przez Joannę Pyłat. W rozmowie tej wzięli udział: zaproszeni artyści (Rozalia Nowak i Tadeusz Kurek), Monika Hoch-Zielonka (prezes Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskiego za Granicą) i Anna Kokot-Nowak. Rozmówcy stwierdzili, że wydarzenia takie jak to, podtrzymują więzi narodowe, jak również tworzą i utrwalają dziedzictwo Polaków za granicą[1].
W dalszej części spotkania o swojej najnowszej książce „Ironiczne szczekanie pióra”, będącej zbiorem pięćdziesięciu felietonów literackich, opowiadała Anna Kokot-Nowak, zdobywczyni stypendium dla osób związanych z poznańskim środowiskiem kulturalnym, zajmujących się twórczością artystyczną. Podczas spotkania ta dziennikarka, eseistka i krytyk literacki, przytoczyła m. in. swoje opracowania dotyczące kultury, sztuki i „wielowarstwowości” pojęcia patriotyzmu. Pierwszy dzień „Spotkania przy Portrecie” zakończył się promocją prac wymienionych artystów i projektu „Pomnik Polonii”, autorstwa Tadeusza Kurka.
Druga (anglojęzyczna) część „Spotkania przy portrecie” („A Meeting by the Portrait”), zorganizowana w niedzielę (21 maja), w najstarszym polskim klubie w Wielkiej Brytanii (otwartym w 1940 r.) – tj. w Ognisku Polskim, zgromadziła ponad 120 osób, głównie Brytyjczyków. W gościnnych murach tego historycznego budynku, podobnie jak przed laty (w miejscu tym bywali zawsze ludzie wyjątkowi, m. in. pianista Artur Rubinstein, Edward Raczyński – prezydent RP na Uchodźstwie, gen. Władysław Anders i inni[2]) spotkali się ci, którzy swoją obecnością włączyli się w kolejne wydarzenie, zorganizowane przez ŚRBnP. Wśród uczestników spotkania (21.05) znaleźli się m. in. radni dzielnicy South Kensington, przedstawiciele Ambasady RP w Londynie (Anna Tarnowska-Waszak) i Instytutu Kultury Polskiej (Karolina Gorazda).
Po powitaniu gości przez prof. dr hab. Joannę Pyłat i Monikę Hoch-Zielonkę, wykład Enigma i polscy łamacze kodów – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, odczytał (w imieniu nieobecnej dr Mileny Skulimowskiej) Dan Zamoyski[3]. Następnie przestawieni zostali Brytyjczykom artyści, którzy prezentowali swoje prace. Tym razem o twórczości Tadeusza Kurka opowiedziała Monika Hoch-Zielonka, a postać malarki Rozalii Nowak przedstawiła (podobnie jak dzień wcześniej) Anna Kokot-Nowak, przypominając przy okazji zebranym, że jeden z wybitnych polskich kryptologów (Henryk Zygalski) pochodził z Poznania[4].
Wiele emocji wśród zaproszonych gości wywołało rozstrzygnięcie konkursu plastycznego Enigma and Polish code breakers, w którym wzięli udział uczniowie z brytyjskich i polskich szkół. Młodzi artyści nie kryli emocji, a organizatorzy podkreślali, że konkurs był okazją do upowszechniania wiedzy o polskich kryptologach wśród najmłodszego pokolenia – tj. swoistą lekcją historii, angażującą dziecięcą kreatywność[5]. Nagrody wręczyła dzieciom (znana i ceniona w polskim środowisku w Wielkiej Brytanii) Barbara Kaczmarowska-Hamilton, założycielka Fundacji Portretu (The Portrait Foundation) – ceniona portrecistka, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, oraz Accademia di Belle Arti w Wenecji i Rzymie; malarka arystokracji, brytyjskiej rodziny królewskiej i wielu innych sławnych osób. „Warto dodać, że portrety zasłużonych Polaków namalowane przez tę artystkę stanowią stałą część ekspozycji Ogniska Polskiego. Co więcej, malarka podkreśla, że przedstawia na swoich portretach ludzi takimi, jakimi ci pragnęliby się zobaczyć. Nie ucieka więc od upiększania ich wizerunku” – wyjaśnia Anna Kokot-Nowak.
Istotnym punktem „Spotkania przy portrecie” była kolejna dyskusja panelowa, przygotowana i moderowana przez dr hab. Joannę Pyłat (redaktor naczelną Rocznika PTNO). Podobnie jak dzień wcześniej, także i tym razem rozmowa (prowadzona w języku angielskim) dotyczyła znaczenia malarstwa w promowaniu wizerunku Polski i Polaków w świecie. W dyskusji tej uczestniczyli: Barbara Kaczmarowska-Hamilton, Beata Howe, Monika Ozgowercin, Dan Zamoyski i Anna Kokot-Nowak. „Rozmówcy próbowali odpowiedzieć m. in. na pytanie, czy obraz może oddziaływać na odbiorcę silniej niż słowo, czy ma większą moc docierania do osób różnojęzycznych. W XXI wieku pytanie to nie zaskakuje, ponieważ czasy te już określane zostały przez socjologów mianem epoki kultury obrazkowej – dodaje Anna Kokot-Nowak. – Jakże często możemy się przekonać, że obraz, fotografia – znaczą więcej, niż słowa, nawet skrupulatnie dobrane do danego przekazu. Mass media, a już szczególnie sieć wirtualna i nieodłącznie z nią powiązane serwisy społecznościowe sprawiły, że współczesna kultura określana jest wizualną. Słowo staje się często jedynie dodatkiem do obrazka, krótkim hasłem, wielozadaniowym hasztagiem”.
Paradoksalnie przewaga obrazu nad słowem jest niejednokrotnie szansą dla malarzy, którzy swoją sztukę wizyjną mogą propagować nie tylko lokalnie, ale także w skali międzynarodowej, np. online. „Uczestnicy dyskusji zgodzili się ze stwierdzeniem, że promocja malarstwa portretowego to jednocześnie połączenie sztuki z historią i edukacją. Jak również sposób na przywrócenie pamięci o wybranych Polakach, żyjących i działających poza krajem – to popularyzacja ich osiągnięć i dorobku. Niezwykle ważne zadanie, ponieważ obecnie nie wszyscy są przez historię pamiętani, a przecież działając w trudnych warunkach emigracyjnych, z dala od rodzinnego kraju, osoby te poświęciły wiele, by zbudować tzw. świat równoległy – Polskę realnie wolną, niepodległą choćby tylko duchem” – twierdzi Anna Kokot-Nowak.
Dziennikarka przy okazji przypomina, że tzw. „polski Londyn” zawsze był miejscem, gdzie (od lat 40. do lat 90. XX wieku) polska kultura rozwijała się nieskrępowanie, bez wpływu cenzury komunistycznej. Powojenni działacze, artyści i literaci byli przekonani, że spoczywa na nich jeden z najważniejszych obowiązków: pielęgnowanie polskiej kultury w jak najbardziej nieskażonym stanie[6]. Starali się do końca pozostać niezłomni, jednakże zapłacili za to wysoką cenę, skazując siebie niekiedy na zapomnienie[7]. Dwudniowe wydarzenie „Spotkanie przy portrecie” miało za zadanie upamiętnić te osoby, przywrócić zapomniane nazwiska pamięci zbiorowej[8]. Prezentowane portrety wyjątkowych ludzi (m. in. Feliksa Topolskiego) – zostały wybierane według klucza: liczyła się nie tylko zewnętrzna postawa światopoglądowa i moralna postaci, ale także wartość intelektualna pozostawionego przez nie dorobku (naukowego, artystycznego czy literackiego). Uczestnicy wydarzenia obejrzeć mogli choćby portrety malarki z Poznania Rozalii Nowak, która przedstawiła m. in. postać prof. Zbigniewa Judyckiego (prof. PUNO, dziennikarza, biografa, wydawcy oraz inicjatora wielu międzynarodowych sympozjów, dotyczących udziału Polaków i osób polskiego pochodzenia w rozwoju cywilizacyjnym świata), Mariana Bohusza-Szyszki (związanego z „polskim Londynem” artysty malarza, pedagoga, krytyka sztuki i publicysty), Mariana Kratochwila (polskiego malarza tworzącego w Wielkiej Brytanii), Krystyny Skarbek-Giżyckiej (polskiej agentki brytyjskiej tajnej służby Kierownictwa Operacji Specjalnych, pracującej dla Secret Intelligence Service), lotnika Kazimierza Mochlińskiego i śp. prof. Wojciecha Falkowskiego (wieloletniego profesora i rektora PUNO).
Wśród przedstawionych przez artystkę portretów znalazły się także: praca upamiętniająca postać Ryszarda Kaczorowskiego – ostatniego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie i portret Alana Turinga – brytyjskiego matematyka, informatyka i kryptologa, który w czasie II wojny światowej (podobnie jak Polacy) także pracował nad złamaniem szyfrów Enigmy. Portrety polskich kryptologów, tj. Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, zaprezentował zaś Tadeusz Kurek. Uważne oko mogło wypatrzeć na wystawie także inne rysunki tego wyjątkowego artysty, m. in.: Ignacego Paderewskiego, Tadeusza Kościuszki, Marii Skłodowskiej-Curie i Czesława Miłosza[9]. Ogromne zainteresowanie brytyjskiej publiczności wzbudziła także, przygotowana i zaprezentowana przez tego malarza, wystawa „Stolice Polski”.
Uczestnicy „Spotkania przy portrecie” mieli również okazję wysłuchać przepięknych arii, wyśpiewanych przez (wychowaną w Wielkiej Brytanii Polkę) Katarzynę Bryl z Royal College of Music, która uraczyła zebranych pieśnią Fryderyka Chopina „Smutna rzeka” i arią „Lasicia ch’io pianga” Georga Friedricha Händla.
Organizatorami dwudniowej imprezy była Światowa Rada Badań nad Polonią, która zaprosiła do współpracy Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskiego za Granicą w Wielkiej Brytanii, Ognisko Polskie i Fundację Portretów Barbary Kaczmarowskiej-Hamilton. Patronat and imprezą objęły zaś: Ambasada RP w Londynie, Instytut Kultury Polskiej, Polish Language Communication Centre in London (PLCCiL) i Zakład Dydaktyki Polonijnej.
[1] Za: „Culture Avenue”, Enigma, portrety i literatura, Anna Kokot-Nowak, za: https://www.cultureave.com/enigma-portrety-i-literatura/?fbclid=IwAR3SwH0GXI8v-TqE1ajnjENvx1cofv43YuvnoU9vrfCRo5xqjbzb6q8S2_0.
[2] Tamże.
[3] Tamże.
[4] „Culture Avenue”, Enigma, portrety i literatura…, op. cit.
[5] Tamże.
[6] „Culture Avenue”, Enigma, portrety i literatura…, op. cit.
[7] Tamże.
[8] Tamże.
[9] „Culture Avenue”, Enigma, portrety i literatura…, op. cit.