dr hab. Teresa Maresz, prof. UKW
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Bydgoszcz
ANTONI STANISŁAW JURASZ
Polak pionierem światowej otolaryngologii
LOSY Antoniego Stanisława Jurasza zatoczyły koło: od okolic Poznania (Spławia pod Poznaniem) do Poznania – na cmentarz na Cytadeli.
Antoni Stanisław Jurasz urodził się 24 listopada 1847 r. w Spławiu. Niegdyś była to wieś pod Poznaniem, dzisiaj jest to dzielnica willowa w tym mieście.
Początkowo to ojciec – Wawrzyniec Jurasz, wiejski nauczyciel miał wpływ na jego edukację. Po kilku latach, w 1858 roku, młody Jurasz poszedł do szkoły w Poznaniu – do Gimnazjum im. Św. Marii Magdaleny. Tam pomyślnie zdał maturę i stanął przed koniecznością wyboru studiów. Tym razem jego matka – Anna Jurasz, z domu Przyjemska próbowała wpłynąć na dalszą karierę syna. Widziała go w roli duchownego, wzorem ojca chrzestnego – Antoniego Rybickiego, księdza ze Środy, po którym młody Jurasz otrzymał imię na chrzcie. Za namową matki Antoni Jurasz miał podjąć studia teologiczne. Tak jednak się nie stało. Ostatecznie poszedł za własnym wyborem, idąc na studia medyczne.
Greifswald (ówczesne miasto w prowincji Pomorze w Królestwie Pruskim) to kolejny przystanek w życiu Antoniego Jurasza, który w 1867 roku na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim. Było to możliwe dzięki stypendium ufundowanemu przez hr. Jana Działyńskiego. W czasie studiów (w 1870 roku) Jurasz odbył praktykę eksperymentalno-badawczą w Würzburgu (w Bawarii). Z powodu wybuchu wojny francusko-pruskiej (1870-1871) był jednak zmuszony przerwać te studia, ponieważ otrzymał powołanie do wojska i w Metz (w północno-wschodniej Francji nad Mozelą) przez osiem miesięcy pracował w szpitalu polowym. Jego poświęcenie na rzecz rannych doceniono – za swoją służbę odznaczony został żelaznym krzyżem II klasy. Po demobilizacji powrócił do Greifswaldu i kontynuował naukę, tutaj także odbył praktykę w klinice chirurgicznej u prof. Carla Huetera. Studia ukończył w sierpniu 1871 roku obroną pracy: Poszukiwania nad wpływem żółci i jej kwasów na ciałka krwi. Tym samym uzyskał stopień doktora medycyny.
Z tego powodu, iż nie zatrudniono go na stanowisku adiunkta na Uniwersytecie Jagiellońskim, przez dwa lata pracował w Zakładzie Sióstr Miłosierdzia w Poznaniu. Nie poprzestawał jednak na realizacji swoich marzeń i czynił starania o przyjęcie do Kliniki Pediatrycznej Uniwersytetu w Heidelbergu (w Badenii – od 1871 r. w ramach Cesarstwa Niemieckiego Rzeszy Niemieckiej). Starania te zakończyły się sukcesem i przez następnych 35 lat (1873-1908) jego losy związane były z tym właśnie miastem.
W 1873 roku Antoni Jurasz objął stanowisko asystenta prof. Teodora von Duscha , w Klinice Pediatrycznej Uniwersytetu w Heidelbergu – w jednym z czołowych ośrodków naukowych na świecie. Tutaj swoje losy zawodowe związał z laryngologią – od 1876 roku wygłaszał wykłady z laryngologii dla studentów Wydziału Lekarskiego. W 1878 roku usamodzielnił się – odszedł z uczelni i pracował w swojej ambulatoryjnej (prywatnej) klinice laryngologicznej, funkcjonującej przy Uniwersytecie w Heidelbergu. Klinikę tę prowadził do 1908 roku – odnosząc zarówno sukcesy i rozgłos, jak również borykając się z problemami finansowymi (do utrzymywania kliniki dokładał z własnej kieszeni).
W kolejnym etapie swojego w życia związał się ze Lwowem – jednym z najważniejszych ośrodków nauki. O to, żeby Antoni Jurasz przeniósł się na Uniwersytet Franciszkański we Lwowie już w latach 90. XIX w. starał się prof. Ludwik Rydygier – ówczesny kierownik Kliniki Chirurgicznego tej uczelni. Udało się to dopiero w 1908 roku. Od roku akademickiego 1908/1909 Antoni Jurasz piastował stanowisko profesora nadzwyczajnego laryngologii i otiatrii na Uniwersytecie Lwowskim.
Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1913 roku (z klauzulą uznawalności od 1910 roku). Na Uniwersytecie Lwowskim przepracował ponad 11 lat. Przez dwie kadencje był dziekanem Wydziału Lekarskiego, dwukrotnie prodziekanem, a w roku akademickim 1918/1919 powierzono mu stanowisko rektora tego uniwersytetu. We Lwowie przystąpił też do uruchomienia polikliniki otolaryngologicznej i uczestniczył również w pracach Lwowskiego Towarzystwa Lekarskiego.
W międzyczasie otrzymał też propozycję objęcia katedry laryngologii na Uniwersytecie Jagiellońskim (na tej samej uczelni, która 40 lat wcześniej odmówiła mu stanowiska adiunkta). Tym razem to Antoni Jurasz odmówił przyjęcia tej posady.
Okres lwowski Jurasza zaowocował wieloma inicjatywami i udziałem w licznych zjazdach lekarzy i przyrodników polskich, na których prezentował wyniki swoich badań – omawiając przypadki kliniczne pacjentów. W 1911 roku współtworzył także Polskie Towarzystwo Otolaryngologiczne.
W wieku 72 lat (12 czerwca 1919 r.) poprosił o przeniesienie w stan spoczynku – na emeryturę przeszedł w 1920 roku.
Następnie, w wyniku starań syna (Antoniego Tomasza Jurasza) prof. Antoni Stanisław Jurasz wraz z żoną w 1921 roku przeprowadził się do Poznania. W mieście tym również wykazał się niezwykłą aktywnością, przyłączając się do prac Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Izby Lekarskiej i Związku Lekarzy. Z czasem został prezesem Towarzystwa Eugenicznego, członkiem Kuratorium nad Młodzieżą Akademicką, a od marca 1922 roku także redaktorem naczelnym „Nowin Lekarskich”. Czynnie działał też na rzecz powstania Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego. W tym celu podarował Uniwersyteckiemu Ambulatorium Otolaryngologicznemu instrumentarium, księgozbiór i pomoce dydaktyczne. W roku akademickim 1921/1922 Senat uczelni powierzył mu zarówno prowadzenie wykładów z laryngologii i otiatrii, jak i kierowanie Polikliniką Laryngologiczno-Otiatryczną.
1 października 1921 r. Józef Piłsudski, Naczelnik Państwa, mianował Antoniego Stanisława Jurasza profesorem honorowym laryngologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. Profesor Jurasz z entuzjazmem przystąpił do pracy – prowadził wykłady na nowo uruchomionym Wydziale, przygotowywał uniwersyteckie kursy uzupełniające dla lekarzy. Postępująca choroba nowotworowa (rak żołądka) uniemożliwiła mu jednak uczestnictwo w przygotowaniach Walnego Zgromadzenia członków Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego, planowanego na wrzesień 1923 roku.
W sierpniu 1923 roku Antoni Jurasz poddał się operacji (resekcji żołądka), którą przeprowadził jego syn – prof. dr Antoni Tadeusz Jurasz. Zabieg odbył się w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia, w którym (w 1871 roku) Antoni Jurasz zaczynał swoją zawodową karierę. Niestety kilka dni po operacji (12 sierpnia 1923 roku) Antoni Stanisław Jurasz zmarł. Został pochowany w grobie rodzinnym na starym, parafialnym cmentarzu na Cytadeli w Poznaniu. Tym samym domknął swoje koleje losu: od Poznania (wsi podpoznańskiej – Spławie) do Poznania (na cmentarz parafii św. Wojciecha, na południowych stokach Cytadeli poznańskiej).
PLANY i KARIERA Antoniego Jurasza
teolog // pediatra è laryngolog è otolaryngolog èotriatra è foniatra
Matce Antoniego Jurasza marzyła się dla syna kariera duchowna. Natomiast sam Jurasz wybrał medycynę. Od samego początku widział siebie w roli naukowca. Pierwsze jego kroki na niwie Nauki zakończyły się niepowodzeniem, ponieważ nie otrzymał posady na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; tym samym, który po 40 latach zaoferował mu posadę profesora. Na przełomie 1871/1872 roku podjął pracę w Zakładzie Sióstr Miłosierdzia w Poznaniu. W 1873 roku objął stanowisko asystenta w Klinice Pediatrycznej Uniwersytetu w Heidelbergu. Ta asystentura rozwinęła w nim zainteresowania w zakresie pediatrii. Jednak losy jego kariery potoczyły się w innym kierunku – w 1874 roku Juraszowi zlecono dokonanie usunięcia polipa krtani. Operacja zakończyła się sukcesem i przyniosła mu rozgłos w środowisku medycznym i wśród pacjentów. Przez jakiś czas wahał się jednak z wyborem specjalizacji: z jednej strony pracował w Klinice Ambulatoryjnej i zbierał bogaty materiał w zakresie laryngologii, a z drugiej przygotowywał rozprawę habilitacyjną O skurczowym szmerze mózgowym u dzieci, którą w 1876 roku przedłożył na Wydziale Lekarskim w Heidelbergu. To był ostatni etap jego działalności w zakresie pediatrii, ponieważ ostatecznie zajął się laryngologią. I stał się jednym z czołowych twórców i pionierów w dziedzinie otolaryngologii (diagnozowanie i leczenie chorób ucha, nosa, krtani, gardła). Początkowo wygłaszał wykłady z laryngologii dla studentów Wydziału Lekarskiego, z czasem jednak usamodzielnił się.
W 1878 roku odszedł z uczelni – pracował w prywatnej ambulatoryjnej klinice laryngologicznej. Kariera zawodowa Antoniego Stanisława Jurasza przyspieszyła w 1880 roku, kiedy w swojej klinice przeprowadził pierwszy doktorat, a sam natomiast uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. W trakcie 30-letniego pobytu w Heidelbergu wykształcił ok. 1 800 uczniów – przyszłych lekarzy, opublikował też przeszło 50 publikacji, w tym: podręczniki do laryngologii, artykuły i opracowania na temat chorób górnych dróg oddechowych (krtani, gardła i nosa), opisał też łagodne i złośliwe nowotwory krtani. Tutaj wygłaszał też wykłady na temat mowy i jej mechanizmów, przedstawił wyniki swoich badań na temat wpływu żółci i kwasów żółciowych na komórki krwi (do dzisiaj znane i nadal wykorzystywane są instrumenty laryngologiczne, które wówczas wynalazł i stosował, tzw. kleszczyki nosowo-gardłowe , czyli kleszczyki okienkowe).
Jednakże, pomimo tak wielu dokonań i sukcesów, przez lata odmawiano mu wsparcia finansowego dla kliniki, którą w tym mieście prowadził. Jak się wydaje wynikało to z faktu jego przynależności narodowej – Antoni Jurasz był Polakiem, który przy każdej okazji podkreślał swoją polskość. Podczas gdy innym klinikom przyznawano pokaźne środki finansowe, Jurasz zmuszony był do utrzymywania swojej placówki z własnych – prywatnych – pieniędzy. Utrudnienia te skłoniły go do poszukiwań innych dróg dla swojej działalności badawczo-dydaktyczno-leczniczej. Ostatecznie wyjechał do Lwowa, do którego ściągnął go prof. Ludwik Rydygier.
We Lwowie rozważał powrót do pediatrii. Jednakże, kiedy w czerwcu 1901 roku poproszono go o przygotowanie projektu (wizji) urządzenia kliniki laryngologicznej w tym mieście, zgodził się i przystąpił do jej uruchomienia. Tym samym dalsze jego losy związały się z tą dziedziną medycyny.
Antoni Stanisław Jurasz pozostawił po sobie liczne prace ogłoszone drukiem – niektóre z nich dostępne są także w bibliotekach uniwersyteckich w Polsce. Na zjazdach lekarzy jego referaty dotyczyły chorób krtani (np. gruźlicy), otiatrii (leczenia uszu) i foniatrii (narządów mowy).
Już w niepodległej Polsce zajął się kwestią uruchamiania uzdrowisk (zwanych wówczas „zdrojowiskami”), apelując także o badanie chemiczne wody pitnej – zwracał uwagę na walory lecznicze wód szczawnickich.
O NIEPAMIĘCI i UPAMIĘTNIANIU
Chociaż Antoni Stanisław Jurasz był dziekanem wydziału lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, organizatorem i kierownikiem Katedry Otorynolaryngologii na tej uczelni, a przede wszystkim rektorem, to jednak we Lwowie nie doczekał się upamiętnienia swej działalności. Nie upamiętniono także jego osoby w Heidelbergu, w którym przez 30 lat prowadził działalność leczniczą i badawczą, pomimo tego, że tam właśnie narodziła się otolaryngologia, której był pionierem.
Upamiętniła go jednak Bydgoszcz, ponieważ w 1953 roku imieniem Antoniego Jurasza (prekursora laryngologii na skalę europejską) nazwano tutaj Klinikę Laryngologiczną. W 2005 roku Senat UMK w Toruniu uchwalił też nową nazwę szpitala – Szpital Uniwersytecki im. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy.
Kolejnym miastem, który upamiętnił tego wybitnego lekarza i naukowca był Poznań. W mieście tym Szpital Wojewódzki mieści się przy ulicy Juraszów. Decyzję upamiętniającą działalność Juraszów podjęła Miejska Rada Narodowa w 1983 roku – doceniając ojca (Antoniego Stanisława) i syna (Antoniego Tomasza), dwóch zasłużonych lekarzy chirurgów i naukowców, którzy przyczynili się do rozwoju medycyny w Poznaniu, w Wielkopolsce i na świecie.
Bibliografia:
Ergetowski Ryszard, Akta personalne A.S. Jurasza w Heidelbergu i Karlsruhe, „Archiwum Historii Medycyny” 1983, z. 2, s. 215-235.
Lübbers Wolf, Lübbers Christian, Jurasz Anton, [in:] Namensgeber historischer Instrumente der Hals-Nasen-Ohrenheilkunde, Endo-Press, Tuttlingen 2005, S. 50, https://www.karlstorz.com/cps/rde/xbcr/karlstorz_assets/ASSETS/3456952.pdf
Łączkowski Antoni, Antonii Stanisław Jurasz (1847-1923), Warszawa-Poznań 1987.
Łączkowski Antoni, Profesor A.J. senior – jeden z twórców laryngologii światowej, [w:] Wkład lekarzy i farmaceutów wielkopolskich do rozwoju nauk medycznych, Materiały Sesji Naukowej. Poznań, 14 grudnia 1973 r., red. Mieczysław Stański, Warszawa-Poznań 1975, s. 110-115.
Łączkowski Antoni, Antoni Jurasz (1847-1923), lekarz, pionier laryngologii, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, Warszawa-Poznań 1981, s. 303.
Mackiewicz-Nartowicz Hanna, Zegarski Wojciech, Prof. Antoni Jurasz – patron Szpitala Uniwersyteckiego w Bydgoszczy, [w:] Historia Towarzystw Lekarskich Regionu Kujawsko-Pomorskiego. Patroni Bydgoskich Szpitali, red. Zygmunt Mackiewicz, Bydgoszcz 2007, s. 11-15.
Prądzyńska-Maślaczyńska Maria, Antoni Stanisław Jurasz (1847-1923), Fundacja Co Pozostało?, http://www.copozostalo.pl/wazne-postaci/131-antoni-stanislaw-jurasz-1847-1923
Rostafiński Jan, Jurasz Antoni Stanisław (1847-1923), lekarz laryngolog, profesor uniwersytetu w Heidelbergu, Lwowie i Poznaniu, [w:] Polski słownik biograficzny, T. XI, red. Emanuel Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964-1965, s. 331.
Wrzosek Adam, Antoni Stanisław Jurasz, [w:] Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia (1919, 1919-20, 1920-21, 1921-22): za rektoratu Heljodora Święcickiego, red. idem, Poznań 1924, s. 228-234, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/1806/edition/2986/content
