Krzysztof Freliszka
Akademia Leona Koźmińskiego
ORCID 0009-0006-3887-3132
Dominik Lasok – żołnierz, pracownik naukowy, prawnik i filozof
Dominik Lasok był znakomitym prawnikiem, filozofem i akademikiem, prekursorem prawa europejskiego. Chociaż obecnie w Polsce jest już nieco zapomniany, to jeszcze do niedawna jego dwutomowe dzieło Zarys prawa Unii Europejskiej[1] stanowiło jedną z kluczowych publikacji edukacyjnych w tej dziedzinie.
Urodził się 4 stycznia 1921 roku w Turzy Śląskiej nieopodal Wodzisławia. Wywodził się ze śląskiej rodziny o bogatej historii, której korzenie sięgają początków XVIII wieku. Jego ojciec Alojzy był aktywnym działaczem śląskim, biorącym udział w plebiscytach i wszystkich trzech powstaniach. Dominik Lasok, był najmłodszym z siedmiorga rodzeństwa. Dwóch braci przyszłego profesora zginęło podczas wojny – jeden w czasie kampanii wrześniowej, a drugi podczas okupacji. Inny z braci został księdzem i zmarł jako prałat papieski w 1991 roku[2].
Przyszły profesor ukończył liceum humanistyczne w Rybniku. Po wybuchu II wojny św., jako młody ochotnik uczestniczył w obronie Lwowa. W efekcie czego trafił do niewoli z której udało mu się uciec. Ostatecznie, po krótkim pobycie na Górnym Śląsku, na początku 1940 roku przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do formujących się oddziałów polskich. Służył jako artylerzysta w II Dywizji Strzelców kontynuując walki z Niemcami nawet po zawieszeniu broni. Po kapitulacji Francji dotarł do Szwajcarii. Tam, jako internowany żołnierz, miał możliwość kontynuowania edukacji, dzięki czemu ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie we Fryburgu – zdobywając tytuł Licencie en Droit.
Następnie, dzięki pomocy partyzantów znalazł się we Włoszech, gdzie wstąpił do armii Generała Andersa. Walczył w składzie II Dywizji Pancernej II Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Rakowskiego, gdzie brał udział m.in. w bitwie o Bolonię[3]. Następnie służył w 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej PSZ (utworzonej w wyniku reorganizacji w czerwcu 1945 roku). Po wojnie z przyczyn politycznych nie powrócił do komunistycznej Polski. Wybrał emigrację w Wielkiej Brytanii.
Na początku przebywał w Durham, gdzie w 1948 r. uzyskał dyplom Master of Laws. Jednakże przez kilka lat, pracował jako robotnik w fabryce, kontynuując jednocześnie studia prawnicze. W 1951 roku przeprowadził się do Londynu, a rok później ożenił się z Sheilą Corrigan, którą poznał kilka lat wcześniej jako oficer łącznikowy.
W 1954 roku zakończył edukację, zdobywając tytuł doktora prawa i kwalifikacje adwokackie. Po krótkim epizodzie w sektorze ubezpieczeń wygrał ostatecznie konkurs na stanowisko adiunkta prawa porównawczego na Uniwersytecie w Exeter. Zaś 10 lat później otrzymał stanowisko profesora etatowego tego uniwersytetu[4]. Z miejscem tym związany był przez całe naukowe życie. Co więcej, przez cztery lata pełnił też funkcję dziekana tego uniwersytetu[5].
Był powszechnie uznawany za wiodący autorytet w dziedzinie prawa europejskiego. Świadczy o tym m.in. fakt, że wykładał jako profesor w kilkunastu prestiżowych uczelniach na świecie[6], w tym m. in. na Uniwersytecie Marmara w Stambule, z którym współpracował od 1987 do 1996 roku.
Zainteresowania Dominika Lasoka były bardzo szerokie. Aczkolwiek obecnie, znany jest głównie, jako specjalista prawa wspólnotowego. Zauważyć jednak należy, że wiele swoich prac poświęcił także prawu rodzinnemu (porównując prawo polskie z brytyjskim), prawu cywilnemu, a nawet kwestiom ceł i podatków.
Jak już wspomniano profesor Lasok był także jednym z prekursorów prawa europejskiego. Miał też duży wpływ na rozwój i interpretację gałęzi praw podstawowych i stosunków między prawem międzynarodowym a prawem krajowym[7]. Twierdził m. in., że należy „pamiętać, że Wspólnota jest zrzeszeniem państw suwerennych, które stworzyły ponadpaństwowy system współpracy”[8], opierający „się na traktatach założycielskich, które powołały wspólne instytucje i stworzyły bezprecedensowy porządek prawny”[9].
Był również autorem wielu publikacji naukowych i podręczników akademickich, które pomimo upływu lat nie straciły na aktualności i są nadal wykorzystywane przez studentów i praktyków prawa europejskiego. Aczkolwiek dostępne są też jego artykuły związane z innymi tematami, np. relacja z procesu Adolfa Eichmanna[10].
Warto wspomnieć, że Uniwersytet w Exeter od 1977 roku jest gospodarzem serii wykładów prowadzonych jako Lasok Lectures[11]. Istotne jest to, że wykłady te przyciągają znaczących mówców, w tym naukowców, polityków, a także sędziów i komisarzy UE, ponieważ koncentrują się na różnych kwestiach związanych z prawem europejskim.
Po przerwie wynikającej z pandemii Covid-19, seria ta została wznowiona w 2023 roku, a jednym z prezentowanych artykułów był tekst Christophera Docksey pt. The Court of Justice and Traits and Trends in Data Protection Law. Przedmowę do tego wykładu wygłosił K.P.E. Lasok, syn Dominika Lasoka. Znaczące jest to, że pomimo Brexitu, Uniwersytet w Exeter nie przerwał tej serii, co świadczy o jej ważności i prestiżu. Co więcej, w hołdzie temu niezwykłemu człowiekowi, Uniwersytet utworzył też fundusz pamięci jego imienia. Środki zbierane przez ten fundusz wykorzystywane są do ulepszania zasobów Biblioteki Prawniczej Lasoka (Lasok Law Library).
Dorobek prawniczy, naukowy i edukacyjny profesora Dominika Lasoka został zauważony i uhonorowany. I tak, tytuł doktora honoris causa przyznały mu aż trzy renomowane uczelnie – tj. Uniwersytet Aix-Marseille we Francji, Uniwersytet Marmara w Stambule oraz Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu[12]. Wspomniany był także laureatem szeregu prestiżowych nagród – np. w 1983 roku władze francuskie przyznały mu order „palm akademickich”. Natomiast nieco wcześniej (tj. w 1982 r.) Królowa Elżbieta II uhonorowała go tytułem radcy królewskiego – „Queen’s Counsel”. W 1999 roku prof. Lasok odznaczony też został Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP[13]. Ważne jest także i to, że gimnazjum działające w jego rodzinnej miejscowości – Turzy Śląskiej – przez pewien czas nosiło nawet (od 2009 r.) jego imię.
Nieoceniony był też wkład Dominika Lasoka w edukację prawniczą, zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym. Był on bowiem zagorzałym orędownikiem międzynarodowej wymiany wiedzy prawniczej, inicjując i wspierając programy wymiany studenckiej oraz międzynarodową współpracę w dziedzinie edukacji prawniczej. Organizował też letnie kursy i warsztaty, które sprzyjały wymianie doświadczeń i pogłębianiu wiedzy w specjalistycznych dziedzinach prawa między studentami i prawnikami z różnych krajów, wspierając „rozbudowę” międzynarodowych sieci kontaktów i współpracy[14].
W Polsce postać i dorobek Dominika Lasoka są mało znane. Jedną z przyczyn tej sytuacji stanowi to, że po II wojnie światowej pozostał on poza krajem. Inną, równie istotną kwestię stanowi też fakt, że większość jego prac naukowych napisana została w języku angielskim. Tymczasem prof. Lasok (głęboko związany z Polską i polską kulturą), nie tylko posługiwał się doskonałą polszczyzną, ale także był członkiem korespondentem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (PTNO) – zrzeszającego polskich naukowców na emigracji. Dzięki czemu jego książki i artykuły były tłumaczone na język polski i publikowane w polskich czasopismach i wydawnictwach. Co więcej, związany był również z Polskim Uniwersytetem na Obczyźnie (PUNO), na którym w 1970 roku uzyskał habilitację.
Życie i kariera profesora Dominika Lasoka stanowią inspirujący przykład wytrwałości, zaangażowania oraz pasji do prawa. Jego niezwykła droga życiowa, od najmłodszego dziecka z wielodzietnej rodziny wychowanego na polskiej wsi, aż po wybitną karierę akademicką w Wielkiej Brytanii, świadczą o głębokiej determinacji i nieugiętości ducha.
Dominik Lasok zmarł w Exeter 11 kwietnia 2000 r., jednakże jego życie i dzieła na trwałe zapisały się w annałach historii i filozofii prawa.
[1] D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, TNOiK 1995.
[2] Wystąpienie A Zielińskiego w Dominicus Lasok – doctor honoris causa Universitatis Studiorum Mickiewiczianae Posnaniensis: 23 VI 1997, red. A. Rąbalska, Anna, „Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza”, Poznań 2000, s.7.
[3] Ibidem, s. 8.
[4] Ibidem, s.9.
[5] P. R. Glazebrook, Professor Dominik Lasok, Bracton Law Journal 5, no. 1 (1969): 17-20.
[6] Zob. H. Kabaalioğlu, IN MEMORIAM Professor Dr. Dominik LASOK QC, OPA, LenDr, LLM, Ph.D., Dr Juris LL.D, Dhc. (January 4, 1921 – Aprilll, 2000) “Marmara Journal of European Studies,” 2000, VOL: 8, no. 1-2.
[7] Wystąpienie Z. Kępińskiego w: Dominicus Lasok – doctor honoris causa Universitatis Studiorum Mickiewiczianae Posnaniensis: 23 VI 1997, red. A. Rąbalska, „Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza”, Poznań 2000, ss. 12-13.
[8] D. Lasok, Konstytucja a członkostwo Wspólnoty Unii Europejskiej, w: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, R. LVII, z. 2, 1995, s. 111.
[9] Ibidem, s. 112.
[10] D. Lasok, The Eichmann Trial, “The International and Comparative Law Quarterly”, 1962, Vol. 11, no. 2, ss. 355-374.
[11] https://law.exeter.ac.uk/research/groups/cels/lasoklectures/
[12] H. Kabaalioğlu, IN MEMORIAM …
[13] https://monitorpolski.gov.pl/M1996058054401.pdf
[14] K.P.E Lasok, Dominik Lasok – An Appreciation, “Law & Justice – The Christian Law Review”, Vol. 145, ss. 4-5.